Overzicht

Elektrolytisch schoonmaken: Laat het glanzen!

Hoe pompen van KNF de waardevolle zilveren schatten uit de middeleeuwen helpen herstellen

KNF pompen werden gebruikt met een ultramoderne elektrolytisch schoonmaaktechniek om zilveren schatten uit de oudheid te conserveren.

Schatten kunnen van materiële en van immateriële waarde zijn. De relikwieën van de Abdij Saint-Maurice, in de Zwitserse plaats Valais, is beide. Met een collectie zo waardevol, is conservering van groot belang en vereist het experts om de nieuwste restauratietechnieken te gebruiken om het cultureel erfgoed voor toekomstige generaties te behouden. In dit conserveringsproces spelen KNF doseerpompen een leidende rol omdat zij uitstekende eigenschappen bezitten die een ideale conservering mogelijk maken.

Een juweel in de noordelijke Alpen

De Abdij van Saint-Maurice, gelegen te midden van de prachtige Zwitserse Alpen, hoedt een belangrijke relikwie als schat van de katholieke kerk. Het betreft hier een verzameling van enorme relevantie uit de vroege middeleeuwen. Sommige stukken zijn wel 1500 jaar oud. De collectie omvat verscheidene relikwieën van verschillende grootte en verscheidene waardevolle artikelen zoals schrijnen, kisten, bekers en kruizen. Door de uitzonderlijke kwaliteit gaat het hier om een van de belangrijkste religieuze schatten in de noordelijke Alpen.

 

In 2021 werd een project ter conservering van een van de belangrijkste stukken uit de verzameling afgerond, te weten: de grote tombe van Saint Maurice die uit de 13e eeuw stamt. De conversering werd met uitgevoerd door middel van elektrolytische reiniging waarbij de meest recente restauratietechnieken werden toegepast. Nu glanst de met zilver en goud geplateerde relikwie met alle edelstenen en afbeeldingen weer in zijn vroegere glorie.

De grote tombe van Saint-Maurice is een van de kernobjecten van de verzameling in de abdij en dateert uit de 13e eeuw Fotoverantwoording: © Jean-Yves Glassey & Michel Martinez – Trésor de l’Abbaye de Saint-Maurice
De grote tombe van Saint-Maurice is een van de kernobjecten van de verzameling in de abdij en dateert uit de 13e eeuw Fotoverantwoording: © Jean-Yves Glassey & Michel Martinez – Trésor de l’Abbaye de Saint-Maurice

Elektrolytisch reinigen – een lastig proces

Na verloop van tijd zal zilver dof worden – het metaal wordt donker, verliest zijn glans en krijgt een mat uiterlijk. Dit wordt veroorzaakt door chemische reacties, waarbij chloor en zwavel het zilver donker kleuren. Zilveren voorwerpen van weinig waarde kunt worden opgepoetst door de doffe laag met behulp een schuurmiddel fysiek weg te nemen. Deze methode is relatief snel en gemakkelijk uitvoerbaar, maar ongeschikt voor waardevolle voorwerpen omdat telkens wat materiaal van het oppervlak wordt weggenomen.

 

Voor het verwijderen van dofheid is elektrolyse een modernere methode. Hierbij worden de voorwerpen ondergedompeld in een elektrolyt en worden de chemische reacties die de aanslag hebben veroorzaakt, omgekeerd met behulp van een elektrische reductie. Deze methode is voordelig omdat er geen materiaal van het werkstuk wordt verwijderd. De conventionele elektrolyse is echter alleen geschikt voor waterbestendige voorwerpen. Voor oude kunstvoorwerpen is dit een probleem omdat zij vaak van hout zijn gemaakt of andere materialen bevatten die niet nat mogen worden.

Pleco maakt elektrolytisch schoon zonder het artefact volledig te hoeven onderdompelen... de elektrolyten worden enkel op kleine oppervlakken aangebracht. Fotoverantwoording: © Bernard Hallet – Atelier de restauration de l’Abbaye de Saint-Maurice
Pleco maakt elektrolytisch schoon zonder het artefact volledig te hoeven onderdompelen... de elektrolyten worden enkel op kleine oppervlakken aangebracht. Fotoverantwoording: © Bernard Hallet – Atelier de restauration de l’Abbaye de Saint-Maurice

Pleco – een revolutionaire elektrolytische manier van reinigen

Tijdens een onderzoeksproject van de Haute Ecole Arc Conservation-restauration (HE-Arc CR) ontwikkelde een team van deskundigen een techniek, waarmee dofheid kan worden weggenomen met behulp van elektrolyse zonder daarbij het te reinigen voorwerp volledig in vloeistof onder te dompelen. De toepassing wordt aangeduid als 'Pleco': naar de vis die ook aquariums reinigt. Het wordt ook wel elektrolytisch potlood of penseel genoemd.

Dit handzame hulpmiddel wordt op een metalen oppervlak geplaatst, brengt elektrolytische vloeistof aan en zuigt die vloeistof weer op. Pleco werkt – net als bij klassieke elektrolyse – met een elektrische stroom die door de vloeistof gaat. Om de dofheid volledig weg te nemen moesten de conservatoren die elektrolytische borstel gedurende 20 tot 120 seconden op een oppervlak houden. De vloeistof die bij het proces in de Abdij van Saint-Maurice werd toegepast betrof een natriumnitraat-elektrolyt (NaNO3), gebufferd met natriumacetaat (C2H3NaO2) en azijnzuur (CH3COOH).

Deze techniek kan ook worden toegepast om loodcorrosie te stabiliseren. Bovendien worden experimenten overwogen om de chloren in archeologische artefacten, gemaakt van een koperlegering, te stabiliseren. Dit betreft een niet-stabiele corrosie die zeldzame vondsten bedreigt.

Elektrolytisch reinigen verlangt een instelbaar capaciteit en een betrouwbare werking

Op de elektrolytische borstel zijn twee KNF SIMDOS® 10 doseerpompen aangesloten die de vloeistof verplaatsen. Een pomp voert de vloeistof toe naar het werkstuk zodat die vloeistof met het metaal kan reageren. De tweede pomp voert daarna die vloeistof weer af. Daarna wordt de vloeistof gefilterd en weer terug in het circuit gebracht. Tijdens het ontwikkelingsproces van Pleco evalueerden wetenschappers de verschillende pompopties. Door met de KNF pomp te experimenteren werd duidelijk dat het hier om de meest superieure optie ging. Het besluit om met KNF pompen te werken werd al binnen een halve dag genomen.

 

De eisen voor de pompapplicatie waren streng en uitsluitend de techniek van KNF bleek volledig tevredenstellend te zijn. Om het proces probleemloos te laten verlopen, moeten de pompen een capaciteit hebben dat nauwkeurig kan worden ingesteld tussen 1 en 100 ml/min. Bovendien moet de afzuigpomp ook luchtbellen kunnen aanzuigen zonder dat er vloeistof terugstroomt. Dit is belangrijk omdat een terugstroming van de gebruikte vloeistof onzuiverheden zou veroorzaken op de oppervlakken van de waardevolle artefacten. Ontwikkeld voor de meest veeleisende laboratoriumtoepassingen is het geen wonder dat de KNF SIMDOS® 10 doseerpompen ook voldoen aan de eisen van de modernste conserveringstechniek.

Dankzij toepassing van een nieuwe conserveertechniek glanzen artefacten uit vroeger tijden in een nieuw licht zonder enig verlies van materiaal. Fotoverantwoording: © Jean-Yves Glassey & Michel Martinez – Trésor de l’Abbaye de Saint-Maurice
Dankzij toepassing van een nieuwe conserveertechniek glanzen artefacten uit vroeger tijden in een nieuw licht zonder enig verlies van materiaal. Fotoverantwoording: © Jean-Yves Glassey & Michel Martinez – Trésor de l’Abbaye de Saint-Maurice

Fotoverantwoording voor de foto op de kopregel: © Jean-Yves Glassey & Michel Martinez - Trésor de l'Abbaye de Saint-Maurice